Ο “Ικαρο-Μένιππος” ή “Υπερνέφελος”, (για αιθεροβάμονες ακούγαμε κάποτε!), είναι ένα από τα πολλά έργα του Λουκιανού, του σατυρικού συγγραφέα, Σύρου στην καταγωγή, που έγραψε στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για μια σαρκαστική αποτύπωση της στενόμυαλης ανθρώπινης υπεροψίας. Ο Μένιππος, λοιπόν, μιμούμενος τον Ίκαρο, πραγματοποιεί ουράνιες διαδρομές χρησιμοποιώντας τη δεξιά φτερούγα ενός αετού και την αριστερή ενός γύπα. Στην πράξη του αυτή οδηγήθηκε από τη σύγχυση που του δημιουργούσαν οι αντικρουόμενες προσλαμβάνουσες για την τάξη των πραγμάτων, γήινων και ουράνιων. Όμως, στη συνέλευση των θεών όπου παραβρέθηκε, όχι μόνον δεν πήρε τις προσδοκώμενες απαντήσεις, αλλά ο Δίας έδωσε εντολή στον Ερμή να τον κατεβάσει βίαια στη Γή, ο οποίος τον έπιασε από το αφτί και τον πέταξε στον Κεραμεικό. Ναι, ο Κορυδαλλός είναι μια τσιγάρα δρόμο πιο πέρα!

Όμως, λίγο πριν, θα προφθάσει ο Μένιππος να έχει μια επικοινωνία με τη Σελήνη, η οποία του ζήτησε στην επικείμενη συνάντησή του με τον Δία να του μεταφέρει ότι, “Μου είναι αδύνατο να μείνω στη θέση μου, εκτός αν εκείνος εξοντώσει όλους τους φυσικούς, να φιμώσει τους διαλεκτικούς, να ανασκάψει τη Στοά, να πυρπολήσει την Ακαδημία, να σταματήσει τις συζητήσεις στους Περιπατητικούς, να φέρει τα πάνω κάτω, να συντελέσει στην καταστροφή του παλιού κόσμου. Έτσι θα μπορέσω να βρω την ησυχία μου – ούτω γαρ αν ειρήνη αγάγοιμι – έχω απαυδήσει πια, έφθασαν στο σημείο να πουν ότι και το φως μου δεν είναι γνήσιο . . .”! Και ο σημερινός θνητός να διερωτάται, είναι τάχα η Σελήνη, η πρώτη που με την εκφορά του λόγου της νοηματοδοτεί τον “αναρχισμό”; Πρόκειται, βέβαια, για σάτυρα του 2ου μ.Χ. αιώνα.
Σε κάποιο άλλο, πιο σύγχρονο, προλογικό σημείωμα, διαβάζομε, “Ο αναρχισμός είναι η πιο ορθολογιστική και η πιο λειτουργική άποψη για μια ελεύθερη και αρμονική κοινωνία. Θα πάρει σάρκα και οστά στη διαδρομή της εξέλιξης της ανθρωπότητας. Το θέμα είναι, πότε θα γίνει πράξη αυτή η πεποίθηση”. Έλα, ντέ! Με άλλα λόγια, αν ποτέ θελήσουμε ο πλησίον μας να είναι εξ ίσου ελεύθερος με μας, να έχομε τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες ελευθερίες, να μη γίνονται πόλεμοι (αυτό που το πάς . . .), να μην ασκείται βία, να καταργηθούν τα μονοπώλια και η φτώχια, να εκλείψει η καταπίεση και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, έ, τότε σημαίνει ότι έχομε ασπαστεί τον “αναρχισμό”. Το κοινωνικό σύστημα, δηλαδή, που μας εξασφαλίζει τα αγαθά μιας “τακτοποιημένης ζωής”. Υποστηρίζεται, από κάποιους επιτήδειους αναλυτές, ότι οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν βεβαιώσει πως το τελευταίο στάδιο του σοσιαλισμού θα είναι η αναρχία. Έλα, όμως, που οι σοσιαλιστές του εικοστού αιώνα χαρακτηρίζουν τον αναρχισμό ως χάος και ανωμαλία! Τι είναι αυτό πάλι, άγνοια ή ανεντιμότητα! Εδώ αρχίζουν οι ιδεολογικές σφαγές, καθ΄ υπερβολήν βέβαια, διότι πάνε κάποιες δεκαετίες τώρα που ακούσαμε για τελευταία φορά τη λέξη “σοσιαλισμός”, ο οποίος, ως θέση, έχει αντικατασταθεί από την αντίθεση του αντί-νεοφιλελευθερισμού και του αντί-ακροδεξιού. Πάντως η ιστορία δεν ξαναγράφεται!
Ο Ζαν Ζακ Ρουσώ σκεπτόταν, λέει (δεν το έχομε δει γραμμένο . . .), πως ο άνθρωπος έπρεπε να ζει “κατά φύσιν”, αφήνοντας να οδηγείται από τα ένστικτά και τα συναισθήματά του, αρνούμενος την τυραννία της λογικής. Είναι αυτό αναρχισμός, άραγε; Και θα ρωτήσει κάποιος, ο Βρούτος που δολοφόνησε τον Καίσαρα από φόβο μήπως εγκαθιδρυθεί δικτατορία, ο Γουλιέλμος Τέλλος που δολοφόνησε τον δυνάστη για να λυτρωθεί η πατρίδα του από την τυραννία, η Σαρλότ Κορντέ που δολοφόνησε τον Μαρά, μέσα στη μπανιέρα, μεσούσης της Γαλλικής Επαναστάσεως, για να σώσει δήθεν εκατό χιλιάδες ανθρώπους, και οι Αμερικανοί πρόεδροι, Λίνκολν, Γκάρφιλντ και Κίνλεϋ (στον Κένεντυ δεν θέλω να αναφερθώ . . .) που δολοφονήθηκαν, ο πρώτος από δημοκράτη, ο δεύτερος από ρεπουμπλικάνο και ο τρίτος από αναρχικό, όλοι αυτοί οι δολοφόνοι ενήργησαν “κατά φύσιν”, ενάντια στη λογική της τυραννίας και, πάνω απ’ όλα, για το καλό της κοινωνίας; Ποιά κοινωνική ετυμηγορία τους έχει απαλλάξει;
Μήπως, με άλλη ματιά, η βία των αναρχικών εξορκίζεται με την παραδοχή ότι οι ενέργειες βίας από το σινάφι τους είναι ελάχιστες σε σχέση με εκείνες από άτομα άλλων πολιτικών αντιλήψεων και ότι, ακόμα και ο Ιησούς που κήρυττε την ειρήνη δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τη βία για να διώξει τους κερδοσκόπους από την Εκκλησία; Σ’ αυτό το σημείο δεν αντέχω στον πειρασμό να μην αναφερθώ στο δικό μας Τσαρούχη, τον ζωγράφο και σκηνογράφο, τον ενδυματολόγο και σκηνοθέτη, σ’ αυτόν που τάχα αυτοχαρακτηρίστηκε μηδενιστής, ανατροπέας, αναρχικός, αλλά μας καθησυχάζει τελικά λέγοντας ότι, “έπαψα να θεωρώ τιμή ότι συντελώ στην καταστροφή του παλιού κόσμου”. Είχε γράψει κάποτε και κάτι επαναστατικά-αναρχικά ποιήματα, και βεβαίως θα μας πει, “στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις”. Τέτοια!
Ναι, με τον άνθρωπο έχουμε να κάνομε, για τον οποίον ο Νικηφόρος Βρεττάκος θα πει ότι, “το σύμπαν ολόκληρο είναι ένα όστρακο, όπου εκκολάφτηκε το λαμπρό μαργαριτάρι του, ο άνθρωπος”. Ναι, τόσα και τόσα μαργαριτάρια!. Και για τον οποίο άνθρωπο, όπως γράψαμε πρόσφατα σε άλλη ανάρτηση, ο στάρετς Ζωσιμάς στις διδαχές προς τον δόκιμο καλόγερο Αλιόσα, με τη γραφίδα του Ντοστογιέφσκυ, λέει ότι γεννιέται επαναστάτης, για να διερωτηθεί στον επόμενο τόνο, “μπορεί να είναι ευτυχείς οι επαναστάτες”; Αλλά, τέλος πάντων, ποιές μπορεί να είναι οι παρακαταθήκες των πρωτοπόρων του αναρχισμού;
Ο Γάλλος Προυντόν, με τις όποιες επαναστατικές και αναρχικές ιδέες και εμπειρίες του, στα μέσα του 19ου αιώνα, θα παραδεχθεί καθαρά απαισιόδοξα, “Ναι, είμαστε ηττημένοι, χαμένοι, χωρίς πειθαρχία, ανίκανοι για επανάσταση, διαλυμένοι, κουρασμένοι”. Αυτός που θα γράψει στο ημερολόγιό του, “Το πάθος μου για τη δικαιοσύνη που με βασανίζει, με εξοργίζει, και με τρελαίνει, που είναι, πώς να το πω, η θρησκεία μου, ο τύραννός μου, όσο προσπάθησα να βρω τη φιλοσοφική λογική δεν τα κατάφερα”. Η αγανάκτησή του συνοψίζεται ως εξής, “Οι εργαζόμενοι φτιάχνουν το σταρένιο ψωμί αλλά δεν μπορούνε ποτέ να το φάνε, παίρνουν μόνο τα ψίχουλα από το κοσκίνισμα του καλαμποκάλευρου, και από το καλό κρασί που παράγουν παίρνουν μόνον τη μούργα, και από τα μεταξωτά ρούχα παίρνουν μονάχα τα αποφόρια. Όλα όσα είναι γευστικά και όμορφα τα παίρνουν οι αριστοκράτες και οι παπάδες . . . όσο για την ευγενική μου καταγωγή, ναι, εγώ είμαι ευγενής”. Και για το σύστημα διακυβερνήσεως εντυπωσιάζει με τις απόψεις του, “Να σε κυβερνάνε σημαίνει να σε παρακολουθούν, να σε επιθεωρούν, να σε κατασκοπεύουν, να σε κατευθύνουν, να σου κάνουν κατήχηση, να σε ζυγίζουν, να σε λογοκρίνουν και να σε διατάσσουν άνθρωποι που δεν έχουν ούτε το δικαίωμα αλλά ούτε και την αρετή, να σε φορολογούν δε σημαίνει να σου πίνουν το αίμα”. Εν κατακλείδι, το αναρχικό του σύνθημα, “Καταστροφή και ανοικοδόμηση”. Θα γίνουν άραγε αυτές οι ιδέες πολιτικό-κοινωνικό κίνημα στην Ευρώπη; Είμαστε στα μέσα του 19ου αιώνα. Τότε που εμείς προσπαθούμε να λειτουργήσομε το νεοσύστατο ελεύθερο Ελληνικό κράτος. Θα βρει ο Προυντόν επαναστατικό “σύντροφο”;
Άνοιξη του 1998. Βρίσκομαι στο Αικατερίνενμπουργκ. Ο ήλιος κρύβεται νωρίς το απόγευμα δυτικά πίσω από τα Ουράλια όρη, το φυσικό σύνορο της Ευρωπαϊκής Ρωσίας και της αχανούς Σιβηρίας. Ο ρώσος συνεργάτης, μετά από μια κοπιαστική μέρα προθυμοποιείται να μου προσφέρει έναν καφέ. Καθόμαστε σε ένα Σοβιετικής ακόμα ταυτότητος καφενέ, ας πούμε. Μου κάνει εντύπωση, ενώ όλη την ημέρα είναι με το τσιγάρο στο χέρι, εκεί, με τον καφέ, θα πάρει ξεκάθαρη θέση, “η νικοτίνη σε συνδυασμό με την καφεΐνη βλάπτουν σοβαρά την υγεία”. Μάλιστα. Προφανώς, θα γνωρίζεις, μου λέει, ότι στην πόλη αυτή τον Ιούλιο του 1918 δολοφονήθηκε από τους μπολσεβίκους ο τελευταίος τσάρος Νικόλαος Β’ και η οικογένειά του. Το σπίτι που διέμεναν κατεδαφίστηκε το 1977 με εντολή του τότε δημάρχου της πόλεως και σημερινού Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Μπόρις Γιέλτσιν. Μετά από μερικά δευτερόλεπτα σιωπής ψελλίζει, Anarchy, και αμέσως μου δείχνει ένα σημείο στον χάρτη που κρέμεται στον τοίχο, κάπου στη Σιβηρία, κάπου στο “Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ” του Σολζενίτσιν, και προφέρει τη λέξη Μπακούνιν. Αισθάνθηκα άσχημα, προς στιγμήν σκέφθηκα μήπως επρόκειτο για το τέλος του κόσμου, γρήγορα όμως κατάλαβα ότι αναφερόταν στον θεωρητικό του αναρχισμού, στον άνθρωπο που στην όψη μοιάζει με τον Μαρξ και που κανείς ποτέ δεν μπόρεσε να χαρτογραφήσει τα μύχια της ψυχής του.
“Για να ξεσηκώσομε τους ανθρώπους, πρώτα πρέπει να έχομε το διάβολο μέσα μας”. Αυτό ήταν ο επαναστατικός σπινθήρας του Μπακούνιν, ο οποίος μεγάλωσε ως ευγενής, σπούδασε ως αριστοκράτης, πολέμησε σαν λυσσασμένος λύκος, φυλακίσθηκε και εξορίστηκε με τον χαρακτηρισμό του κακούργου. Ναι, και συγγραφέας διεθνιστής. Στη Δύση ήταν όταν καταδικάσθηκε σε θάνατο για συμμετοχή σε αντιδραστικές εκδηλώσεις. Εκδόθηκε τελικά στη Ρωσία. Εξορίστηκε στη Σιβηρία, εκεί που μού έδειχνε ο συνομιλητής μου, ο μετέπειτα Ρώσος σύγχρονος ολιγάρχης, με ομολογία μεταμέλειας του ιδίου προς τον τσάρο και ξεδοντιασμένος από τα βασανιστήρια που είχαν προηγηθεί. Αν και παντρεμένος εκεί στη Σιβηρία, θα δραπετεύσει και θα περπατήσει χίλια μίλια για να φθάσει μέσα από απερίγραπτες κακουχίες στην ακτή, κάπου στο Βλαδιβοστόκ, θα περάσει απέναντι στην Ιαπωνία, από εκεί με πλοίο στην Καλιφόρνια και θα φθάσει, μέσω Νέας Υόρκης, στο Λονδίνο για να βρεθεί τελικά στη Λυών όπου θα συντάξει τη Διακήρυξη της Αναρχικής Επανάστασης, την οποία θα τοιχοκολλήσει τον Σεπτέμβριο του 1870. Και οι περαστικοί να χαζεύουν . . .
“Καταργούνται η κυβερνητική εξουσία του κράτους και η διοικητική μηχανή, επειδή κατέληξαν να είναι άχρηστες. Αναστέλλεται η λειτουργία των ποινικών και πολιτικών δικαστηρίων και τις αρμοδιότητές τους τις επωμίζεται η Λαϊκή Δικαιοσύνη”. Θα διαφωνήσει με τον Μαρξ, ο οποίος στήριζε τη συμμετοχή στις κοινοβουλευτικές εκλογές, ενώ ο Μπακούνιν αντιτάχθηκε σε μια τέτοια συμμετοχή. Θα χάσει τη στήριξή του, έχασε το κύρος του, έχασε την υγεία του, πέθανε τον Ιούλιο του 1876, είχε γεννηθεί το 1814. Σύμφωνα με τον τελευταίο, ίσως, αφορισμό του, “Οι Μαρξιστές ισχυρίζονται ότι μόνον η δικτατορία, η δική τους φυσικά, μπορεί να εκφράσει τη λαϊκή θέληση. Απαντούμε: Καμία δικτατορία δεν έχει άλλον σκοπό παρά την αυτοσυντήρησή της.” Ποιος διαφωνεί! Και τι τελικά υποστήριζε αυτό το σκληρό καρύδι του αναρχισμού του 19ου αιώνα; Ακούστε: “Πρέπει να υλοποιήσομε την αναρχία, και εν μέσω της λαϊκής καταιγίδας, πρέπει να είμαστε οι αόρατοι καπετάνιοι που θα καθοδηγούν την Επανάσταση, όχι με κάποιου είδους φανερή εξουσία, αλλά με τη συλλογική δικτατορία όλων των συμμάχων μας”. Κούφια καρύδια!
Ας προσθέσομε στο σημείο αυτό και μια άλλη περίπτωση. Από τη Δύση όπου βρισκόταν ο Μπακούνιν, προσπαθούσε να έχει επικοινωνία με τη νεώτερη γενιά της Ρωσίας. Το 1869, λοιπόν, ένας εικοσιδιάχρονος ρώσος, ο Σεργκέϊ Νετσάγιεφ, βρέθηκε στην Ελβετία ισχυριζόμενος ότι είχε δραπετεύσει από τις ρωσικές φυλακές. Ο Μπακούνιν τον υποδέχθηκε με ενθουσιασμό και θα γράψει, “Έχω μαζί μου έναν από τους φανατικούς νεαρούς που δεν φοβούνται τίποτα και που έχουν πάρει την αμετάκλητη απόφαση να μην σταματήσουν τη δράση τους μέχρι να εξεγερθεί ο ρωσικός λαός. Είναι θαυμάσιοι αυτοί οι φανατικοί νεαροί, πιστοί χωρίς θεούς και ήρωες χωρίς τυμπανοκρουσίες”. Πράγματι, επρόκειτο για έναν αυτόκλητο επαναστάτη, σκοτεινό, μοναχικό και πανούργο άνθρωπο, επιδειξία, ιδεαλιστή και εγκληματία μαζί. Οι δυό τους, Μπακούνιν και Νετσάγιεφ, έγραψαν τον “Επαναστατικό Κατηχισμό”, όπου, μεταξύ άλλων σημείωναν, “Η ληστεία είναι μια από τις δοξασμένες πλευρές της λαϊκής ζωής της Ρωσίας. Ο ληστής είναι ο αληθινός και μοναδικός επαναστάτης χωρίς διανοουμενίστικη φρασεολογία και ρητορική . . .”! Το 1872, ο Νετσάγιεφ, είχε επιστρέψει στη Ρωσία, θα συλληφθεί και θα καταδικασθεί για εγκλήματα. Θα πεθάνει δέκα χρόνια αργότερα στις φυλακές Πετροπαβλόφσκ σε ηλικία τριάντα πέντε ετών. Ο Μπακούνιν θα παραδεχθεί πως είχε παρασυρθεί από “έναν ανέντιμο και ύποπτο τυχοδιώκτη”. Τι να πεις και τι να μολογήσεις!
Πάντως, αν δεν καταλαβαίνετε κάτι από τα παραπάνω, περιμένετε να ακούσετε την απολογία του Γιάννη Μιχαηλίδη, του βραβευμένου κάποτε από την υπουργό Παιδείας, του φίλα προσκείμενου στον αντί-εξουσιαστικό χώρο, κατά δήλωση του πατέρα του, του τοξοβόλου του Συντάγματος, για να ξεδιαλύνουμε, όλοι μαζί, τη ντόπια ιδεολογία του αναρχισμού. Δεν ξέρω αν θα προσπαθήσει να προβάλλει τον εαυτόν του στον λαϊκό εθνικό ήρωα της Ελβετίας, τον εξαιρετικό σκοπευτή, γνωστός και από το περιστατικό με το μήλο στο κεφάλι του γιού του που το έκοψε στα δύο με το τόξο του, μια μορφή του Ελβετικού πατριωτισμού, ο οποίος με τόξο-βαλλίστρα σκότωσε τον τύραννο Άλμπρεχτ Γκέβλερ, τον νεοδιορισμένο Αυστριακό δούκα των Αψβούργων, που είχε απαιτήσει όλοι οι κάτοικοι να υποκλίνονται μπροστά στο καπέλο του που το είχε τοποθετήσει σε έναν στύλο. Θα μου πείτε, καμία σχέση του σημερινού δικού μας μπαχαλάκια με τον Γουλιέλμο Τέλλο του δέκατου τέταρτου αιώνα.
Πόσο αίμα και πόση ανθρώπινη καταπίεση στο όνομα και με το πρόσχημα μιας απροσδιόριστης κοινωνικής δικαιοσύνης! Και οι αντιπαραθέσεις των θεωρητικών να μην έχουν τελειωμό. Ο Μιχαήλ Μπακούνιν, λέει, απέτυχε να καταλάβει ότι οι κίνδυνοι της δικτατορίας του Μαρξ ήταν “εφαρμοστέοι” και στη δική του δικτατορία. Και αν το είχε καταλάβει, τι θα είχε γίνει, δηλαδή; Θα είχαμε τελικά τη δικτατορία των 2Μ; Και ο Τρότσκυ θα άλλαζε κάτι από τα πιστεύω του; “Τα σαράντα τρία χρόνια της συνειδητής ζωής μου παρέμεινα επαναστάτης. Τα σαράντα δύο πολέμησα κάτω από τη σημαία του Μαρξισμού. Αν έπρεπε ν’ αρχίσω από την αρχή, θα προσπαθούσα, φυσικά, ν’ αποφύγω αυτό ή εκείνο το λάθος, αλλά η κύρια γραμμή της ζωής μου θα παρέμεινε η ίδια. Θα πεθάνω ένας προλετάριος επαναστάτης, ένας μαρξιστής ένας διαλεκτικός υλιστής”. Και πέθανε εξόριστος!
Ξεχάστηκαν, άραγε, όλοι αυτοί; Μπήκε οριστικά στις όποιες ιδεολογίες τους η ταφόπλακα της Ιστορίας; Ο Καβάφης, πάντως, μας τα λέει λίγο διαφορετικά, “Δεν αποθνήσκουν οι θεοί. Η πίστη αποθνήσκει του αχάριστου όχλου των θνητών. Είν’ οι θεοί αθάνατοι. Από τα βλέμματά μας τους κρύβουσι νεφέλαι αργυραί”. Ναι, είναι και οι αμετανόητοι, οι δήθεν αναρχικοί, οι απροσδιορίστου ιδεολογικής ταυτότητος γόνοι ευυπόληπτων οικογενειών. Είναι και ο τοξοβόλος της πλατείας Συντάγματος.
Στον απόηχο του Αγίου Βαλεντίνου, ή “δεν έχετε μωρέ τον Άγιόν Σας”, όπως μας επιπλήττει ο Παναγιώτης.

15 Φεβρουαρίου 2020. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.